""Hacı Murad"" – Lev Tolstoy tərəfindən 1896-1904-c? illərdə dram janrında yazılmış qısa romandır. İlk dəfə 1912-ci ildə, Tolstoyun ?l?m?ndən iki il sonra nəşr edilib, kitab şəklində isə 1917-ci ildə oxuculara təqdim olunub. Tolstoyun axırıncı romanıdır. Kitab baş qəhrəman avar Hacı Muradın şəxsi ədavətinə g?rə hər zaman d?y?şd?y? ruslarla əlbirlik etməyindən bəhs edir. Qardaşı Serqeyə yazdığı məktublardan aydın olur ki, Tolstoy ilk dəfə Hacı Murad haqqında Qafqazda xidmət edərkən eşidib. Romanın əvvəlində təsvir olunan qanqal əslində Tolstoyun qaldığı yerin yanında yetişir və Tolstoy bunu g?rərkən Hacı Muradı xatırlayır və onun haqqında yazmağı fikirləşir. Romanı yazarkən Tolstoyun yaşlı illəri olduğundan sağlığı xeyli zəifləmişdi. Məktublarında da bunu qeyd edirdi. Roman ?zərində işləyərkən isə bir qədər ?z?n? canlı hiss etdiyini vurğulayırdı və sadəcə onu tamamlamaq haqqında d?ş?n?rd?, nəşr etdirmək fikri isə yox idi. Tolstoyun romanı 19-cu əsrin ortalarında Qafqazı əhatə edir. İmperiyanın işğalı zamanında ?e?en və Rus militantları arasında qarşıdurmalar baş verir. Rus q?vvələrinin ən b?y?k məqsədi o idir ki, imperiyalarının ərazisini b?y?ts?nlər. Hacı Murad haqqında yazdığı romanda Tolstoy əsgərlikdə olan vaxtında g?rd?klərini təsvir edir, hətta 1851-ci ildə qardaşına yazdığı məktubda deyirdi: «„Əgər xəbərlərlə lovğalanmaq istəyirsənsə, o zaman bil ki, Hacı Murad bir ne?ə g?n ?ncə Rusiya H?kumətinə təslim oldu. Onda əsl şeytan cəsarəti var və o, b?t?n ?e?enlərin qəhrəmanıdır, lakin pis əməlləri eləməyə məcbur edilmişdir.“» Romanın hadisələrin baş verməsindən təxminən əlli il sonra yazılmasına baxmayaraq, Tolstoy Rusiya sivilizasiyasnını həmin d?nəmlərini təsvir edir və tənəzz?lə uğrayan b?rokratiya ilə sağlam bir dağlının həyatını g?stərir.