Bakı - 1501

Азиза Джафарзаде

3.7 из 5, отдано 8 голосов

Bakı 1501 – Əzizə Cəfərzadənin Şah İsmayıl Səfəvi və onun Bakıya y?r?şu tarixinə həsr olunmuş ilk dəfə 1981-ci ildə nəşr edilmiş roman. Əzizə Cəfərzadənin “Bakı-1501” romanı Şah İsmayıl m?vzusunda yazılmış ilk tarixi romandır. Bundan sonra Fərman Kərimzadə “Xudafərin k?rp?s?” (1987), Əlisa Nicatın “Qızılbaşlar” romanları (1982) Səfəvilərin hakimiyyəti və o d?vrdə baş verən tarix hadisələr eləcə də Şah İsmayıl Xətai şəxsiyyəti sərkərdəliyi ?n plana ?ıxıb. Əzizə Cəfərzadə “Bakı-1501” romanı Şah İsmayılın b?t?n həyatı deyil, əsasən, 1501-ci ilə qədər olan tarixi hadisələr izlənir. Əslində, Şah İsmayıl Xətai m?vzusuna d?n?ş?n əsasını Əzizə Cəfərzadə bu əsəri ilə qoyduğunu demək olar. Yazı?ı bu əsərində Şah İsmayılın Şirvanşah Fərrux Yassar ilə apardığı m?barizə və Bakını ələ ke?irməsihadisəsi ?zərində dayanır. Bu tarixi roman ?oxfəsilli olmamış cəmi ?? fəsildə (Bakı-1501, Qanlı-qadalı illər,h?kmdarın şair ?rəyi) verilmişdir. Romanın baş qəhrəmanının Şah İsmayıl Xətai olması yazı?ıya həmin d?vr?n hadisələrinə nəzər salmağa imkan verir. Romanda Şah İsmayıl həm bir şah, həm şair, həm də bir səyyah kimi təsvir edilir. Yazı?ı Şah İsmayıl obrazını, həm vətəninin m?vcud vəziyətini təsvir edir, həm də onu xalqının, vətəninin gələcəyini d?ş?nən sərkərdə və bir şah olaraq təsvir edir. Burada Şah İsmayılın uşaqlığı, taxta ?ıxması, şair kimi fəaliyyəti təsvir olunmuşdur. Bu romanda Əzizə Cəfərzadə birtərəflilik g?stərmir, obrazı təsvir edərkən onun ?st?n x?susiyyətləri ilə yanaşı q?surlarını da g?stərir. Həm?inin Şah İsmayılın milli ş?urunu, vətənpərvərlik duyğularını da g?stərmişdir. Romanda Şah İsmayıl Azərbaycan h?kmdarı, Azərbaycan d?vlətinin yaradıcısı kimi səciyələndirilir. Romana nəzər saldıqda g?r?r?k ki, burada Şah İsmayılın uşaqlığı xatırlanır və uşaqlıq d?vr?ndə belə Şah İsmayıl təmkinli, geniş d?nyag?r?şl?,a?ıq fikirli, g?z?a?ıq bir uşaqdır. Uşaqlığından o h?kmdar kimi yetişdirilmiş və ona h?kmdar şeyx kimi m?nasibərt g?stərilmişdir. Onun ya?ı ona olan m?nasibətə zərrə qədər də təsir g?stərə bilmir. Şah İsmayıl səfərə ?ıxması və K?r? necə mərdliklə ke?məsi, qoşunu ?z arxası ilə aparması şeirlərinin qoşunda ruh y?ksəkliyi yaratması romanda geniş əksini tapmışdır. Romanda Şah İsmayıl obrazı ilə yanaşı hakim Mirzəli, Bəhram qazi, Bibixanım-Sultanım, Aytəkin, Rəhim bəy, İbrahim və başqa surətlər də yaradılmışdır. Əsərdə yazı?ı oxucuya belə m?raciət edir: “Əziz oxucu, bu b?y?k m?barizə meydanında sən Bibixanım Sultanım, Aytəkin, İbrahim və o vaxtlar şeyx oğlu şah kimi tanınan Şah İsmayıl Xətai ilə g?r?ş?rsən. Bu g?r?şdə Bibixanım-Sultanım, Aytəkin və İbrahim hərəsi ?z anlayışınca şiəlik təriqətinin baş?ısı,on d?rd ildə on d?rd əyalət fəth etmiş sərkərdə, h?kmdar və ən incə məhəbbət qəzəlləri qoşmuş, “Dəhnamə” m?əllifi şair Xətaini dərk etməyə ?alışacaq”. Romanın epiloqunda Şah İsmayıl şəxsiyyətinin və m?barizəsinin simvolu kimi dil, qeyrət, və vətən sevgisi g?stərilmişdir. Roman bu c?mlə ilə bitir. Sizə ?? əmanət qoyub ərən babalar: dilimiz, qeyrətimiz, vətənimiz-can sizin can onlar əmanəti. Onu da qeyd edək ki, Şah İsmayılın dilindən deyilən bu s?zlər Əzizə Cəfərzadənin məzar daşına da yazılmışdır “Sizə vəsiyyətim: dilimizi, qeyrətimizi, Vətənimizi qoruyun”.[1] Fərman Kərimzadə “Xudafərin k?rp?s?” romanını yazarkən ilk dəfə idi ki, belə bir m?vzu haqqında d?ş?n?rd?. Burada Şah İsmayılın uşaqlılq illərini, hakimiyyət başına ke?məzdən əvvəlki d?vr? təsvir etməklə onun m?hitinə nəzər salır. M?vcud ictimai-siyasi m?hiti canlandırmağa ?alışır. Yazı?ı buna nail olur.Burada Şah İsmayıl obrazı tarixi həqiqətə uy?un olaraq işlənib. O bir sərkərdə d?vlət adamı olmaqla yanaşı. Həm də bir xalq, el adamıdır.O d?ş?ncə, arzu və istəklərilə yalnız ?z?n? deyil, b?t?n Azərbaycan xalqını təmsil edir.Ona g?rə də yazı?ı onu daim xalqla birgə təsvir edir. Şah İsmayılın apardığı m?barizə şəxsi m?barizə deyil, xalqın m?barizəsidir. Əlisa Nicatın “Qızılbaşlar” romanında isə Şah İsmayılın ayrı-ayrı d?y?ş səhnələrindən danışılır və onun vətən, xalq yolunda atdığı addımlardan bəhs edilir.Onun əsas qayəsi Azərbaycanda ağalıq edən yadları burdan ?ıxarmaq, Azərbaycan torpağında h?kmdarın bir azərbaycanlı olmasını təmin etməkdən ibarət olmuşdur. Yazı?ı Şah İsmayılı xalqın məhəbbətini, rəğbətini qazanan Azərbaycanın vahidliyini d?ş?nən və bunu həyata ke?irən bir qəhrəman sərkərdədir. Bəzən onun vətən haqqında d?ş?ncələri roman qəhrəmanlığından ?ıxaraq, dramaturgiya qəhrəmanlığına ?evrilir (Vətən! Vətən! Vətən, sən nə qədər əziz və g?zəlsən. And i?irəm nə qədər ki, sağam sənin qızıl torpaqların tapdaq altında qalmayacaq…) Şah İsmayıl obrazı bir ne?ə yazı?ı tərəfindən yaradılmasına baxmayaraq onun m?kəmməl obrazının yaradılmasını demək ?ətindir. D?vr ziddiyyətli və ?ətin olduğu kimi ona yanaşmalarda m?xtəlif və ziddiyyətlidir.

Скачать Слушать онлайн